Film kao glas žrtve

Upotreba činjenica o ratovima na teritoriji bivše Jugoslavije na filmu

Panel diskusija na Desetom forumu za tranzicionu pravdu

Piše Lazar Stojanović

Priče u vezi sa ratovima na Balkanu tokom poslednje decenije dvadesetog veka još uvek su česte, ne samo u lokalnim kulturama i ne samo u glavnim medijima. To nagoveštava da sećanje na ratna zbivanja ne bledi ni posle dve decenije. Ni posle sedam ili deset decenija kad je reč o svetskim ratovima. Ipak, nešto u vezi sa istraživanjem ovih naših ratova dogodilo se mnogo ranije i sasvim svesno i planirano: vidi se nastojanje da se o ratu govori iz više relevantnih uglova, da se čuje glas svih strana i svih uloga u tim ratovima. To je lakše utoliko što zvaničnog pobednika nema, te je prihvatljivo da se o sudbinama ljudi, zajednica i društava, o žrtvama i izvršiocima zločina, posebno onima iz najugroženijih kategorija, govori bez uplitanja političkih ocena i ideoloških predrasuda. O Drugom svetskom ratu još uvek retko govorimo na tako slobodan način. Ovde je, naravno reč o onih manje od deset procenata medijskih proizvoda novinarskog i umetničkog istraživanja koji se ne uklapaju u političku dnevnu propagandu prisutnu u čitavom regionu, koja obeležava više od devedeset procenata medijskih proizvoda s ratnom tematikom.
Mogućnost ovakvog neopterećenog pristupa sugerisala je strukturu i sadržaj sesije o upotrebi činjenica o ratovima 1991.-2001. u filmovima nastalim u regionu. Nije uzeta u obzir poplava televizijskih i filmskih proizvoda, koja u širokom žanrovskom dijapazonu, od fikcije do razgovora u studiju, tretira rat kao politički kontekst, upotrebljava ga propagandno, ili nastoji da ga uopšteno verbalno analizira. Odabrani su primeri ljudi kojima je rat dramatično promenio život, uz punu svest da je promenio živote sviju nas. Odabrani filmovi zasnovani su na činjenicama koje su opšte prihvaćene, u nekim slučajevima i utvrđene pred sudom – ali nisu opšte poznate ili se potiskuju iz središta pažnje javnosti. Imajući u vidu osnovno usmerenje Inicijative za REKOM, naglašen je ugao žrtve. Cilj je bio da se ispita i prokomentariše uloga filma kao sredstva opredmećivanja tog ugla i instrumenta istraživanja ličnosti i konteksta u odnosu na ovaj specifičan i zapostavljen problem.

Film Tri prozora i jedno vešanje, čiji je autor Isa Qosja, govori o silovanoj Albanki koja od žrtve postaje krivac, jer je svoju priču iznela medijima.

Reditelj Janko Baljak govorio je o temeljnom istraživanju na kojem je zasnovan njegov film Vukovar – poslednji rez i o jedinstvenom iskustvu rada na prvoj koprodukciji Hrvatske i Srbije na ovakvoj vrsti filma.

Ivana Lalić, autorka filma Svedoci, prikazala je snimke izjava ključnih svedoka u sudskim procesima za nasilje nad civilima na Kosovu. Prihvatanje uloge zaštićenog svedoka drastično menja i dalji život u zajednici i svedokovo shvatanje događaja o kojima svedoči, ponekad i čitav ostatak života te ličnosti, uključujući identitet.

Djeca kao sva druga, film Pjera Žalice, pogled je na decu koja su iz rata izašla oštećena, telesno i duševno. Otkrivajući njihov unutrašnji svet, Žalica je istakao da u BiH nema dece neoštećene ratom.

Film Približno Srbi, 1996, B-92 (Beograd) i Last Productions, Inc. (Njujork)